نهنگ عظیمی به نام نفت
کارکادو: ساختار یکدست رمان «توتال» مرکز مشخصی به اسم نفت دارد. امّا اجازه بدهید ابتدا دست بگذاریم روی ساختار داستان، به جایی که تردیدها، شک ها و انعکاس واقعیت در موقعیت خاصی مثل اکتشاف نفت در ذهن نویسنده آن دور باطلِ همیشه گفته شده، آن زندگی کارگری و آن سفره ی کوچک که در زیر سایه ی نفت برکتش از دست رفته، نیست.
مکارمی برخلاف داستان های عموماً تکراری در بستر حادثه ی واحد، داستان اکتشاف نفت را با تخیل خودش دستکاری می کند. مردی (یوناس) که زن و زندگی اش را به ملوانی باخته، در بیابان برهوتی با نهنگ عظیمی روبرو می شود و حکومت خودرا بر قبیله ی شانگار شروع می کند. قبیله ای که باید نفت استخراج کند و بر ثروت اربابش اضافه کند. امّا چه نخی این فصل از رمان را به فصل بعد وصل می کند؟ نویسنده جبر حاصل از اکتشاف نفت را در سرزمین نفت خیز استعمارزده چطور به خواننده نشان می دهد، کی و در کدام زمان تاریخ؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است نگاهی به بقیه ی فصل ها بیندازیم.
در فصل دوم رمان فاصله ی راوی داستان با مخاطب به کمترین حد خود می رسد. ظلمی که به شخصیت داستان گذشته، قصه ی آشنای زندگی کارگری ست امّا باردیگر و در این فصل هم خبری از فقر به مدلول همیشه گفته شده نیست، کارگرانی پس از اعتراض ناپدید می شوند و شخصیت داستان پس از مواجهه با این اضمحلال، به خواست خواهرش از سرزمین پدری فرار می کند. شکل عینی و نمود سِرهِرود درین فصل پیش از هرچیز وجود یک «استعمارگر خارجی» ست که شامه ی قوی در پیدا کردن ثروت دارد. در خاکی که غریبه است امّا بارور. راوی به سرهرود پناه می برد، ساده ترین و در دسترس ترین عنصر برای شناخت استعمار در این فصل با زبردستی نویسنده اتفاق می افتد. سرهرود به شخصیت داستان سرپناه، سواد و غذا و نوشیدن می دهد امّا در خاکی که سرزمین راوی ست چطور و از کجا این صاحب پیدا شده؟
سوسپانس(هول وولا)یی که نویسنده ساخته، جایی که بار استعمار را بر گرده ی طبقه ی فرودست به روشن ترین حالت ممکن به تصویر کشیده، رابطه ی جنسی سرهرود با شخصیت داستان است. راوی تنها مرد بازمانده از خانواده ای کارگر در مقابل تمایل سرهرود سر خم می کند. سر هرود می خواهد زندگی و حق طبیعی شخصیت داستان را در نظرش آن چنان دست نیافتنی بسازد که ادعا می کند ذهنیات او را می خواند و بر جسم او هم مسلط است. شخصیت داستان کم کم از یاد می برد که برای چه کاری به خانه ی سرهرود پا گذاشته و از مواجهه با شکل جدید زندگی اش گرفتار تردید نمی گردد امّا تا جایی که سرهرود از او سوال می کند که خواسته اش در مقابل خدماتی که به او می دهد، چیست. این سوال را همین جا نگه داریم.
در بازگشت به رمان توتال به سر هرود برمی گردیم. او از شخصیت داستان می پرسد در مقابل خدمتی که برای او کرده، چه خواسته ای دارد، شخصیت داستان انگار که گرفتار فراموشی شده باشد، می گوید خواسته ای ندارد، شخصیت داستان ساده ترین ممیزه ی خودش یعنی جنسیتش را بواسطه ی القای سرهرود از دست داده و حالا باید برای داشتن خواسته به مغزش رجوع کند تا یادش بیاید که می خواهد رد و نشانی از پدر، برادرها و عموزاده هایش پیدا کند. پاسخ خواسته ی شخصیت در مقابل سرهرود، در گنجه خانه ی سرهرود در پانچوهایی ست که در مایع جادویی از اندازه های طبیعی و مشخص آدمی درآمده و شبیه موجوداتی کوچک به بیرون و به پیکر انسانی دیگر در قالب جهانی که شناخته زل زده. داستانی که مکارمی ساخته در پرداخت حوادثی که با طمانینه در آخر هر فصل سر می کشد، مخاطب را به هیجان می آورد. همان حرف فارستر که می گوید «جانم قصه قصه است». شگفتی و اشتیاق مخاطب برای دانستن عکس العمل شخصیت در برخورد با زیست متفاوت و غیرقابل پیش بینی پدر، برادرها و عموزاده هایش به بالاترین میزان می رسد. ما به عنوان مخاطب مقابل یک پرده ی نقالی نشسته ایم و منتظریم! «انتظار» در دانستن ادامه ی داستان بیش از مفهوم تعلیق در داستان است. نویسنده در توتال واقعیت را تغییر نداده، آنرا در ظرف دیگری ریخته، او جهانی خلق کرده که در آن مردانگی شخصیت داستان، در کنار سرزمین، ثروت، کار و خانواده اش تصاحب شده. ما را قانع کرده که این قسمتی از واقعیت است امّا به ابعادی کوچک اندازه ی اتاق خواب و به هیبت و زشتی یک پانچو که در آن مردانی زنده و زندانی ایستاده اند و از خشم فریاد می زنند.
در فصل پایانی رمان (صرف نظر از فصل مستندات پایانی) پا به بخش امروزی تر داستان گذاشته ایم. به جایی از زندگی زنی که نفت از هم گسیخته اش کرده و با اطلاع «راعی مرده با شلیک گلوله ای بر پیشانی» در ابتدای فصل، این از هم گسیختگی را عینی تر کرده. راوی با اتوبوس به شهر زادگاهش برمی گردد تا از چند و چون این اطلاع مطلع شود. مرور خاطرات پدر راوی به عنوان کارگر نفت به طور خلاقانه ای پهلو به خیال می زند امّا برای مخاطب در واقعیت مجسم و حاضر است.
هسته ی اصلی و بنیان «توتال» روی نفت بنا شده و هم چنین اسکلت و شالوده ی که اجزای داستان نسبت به یکدیگر و نسبت به کل داستان، که تقابل میان واقعیت و تخیل است. واقعیت به عریان ترین وضع نشان داده می شود. یک سرزمین در کالبد یک شخصیت و یک قبیله، از جانب یوهانش در فصل اول، سرهرود در فصل دوم، و در مقیاس بزرگ تری مسئولین شرکت نفت در فصل سوم گرفتار استعمار می شود. نتیجه ی مبارزه در راه این استعمار، مرگ و زندانی شدن است که سال ها و با وجود داشتن نویسنده های بسیار در ساده ترین شکل ممکن نوشته شده، امّا در «توتال» «ساده ترین» داستان گویی را «خلاق ترین» روش می بینیم. بافت زنده ی حوادث عکس برگردان زندگی یا برشی از زندگی سرزمین استعمارزده ی نفت خیز نیست، کاری که احمد محمود در داستان یک شهر کرد (داستان رئالیستی برخواسته از تجربیات نویسنده) در تواتال در سطح بزرگتری اتفاق می افتد و برای تجسم بخشیدن به این سطح بزرگتر خیال را وارد روایتش از نفت می کند. این دنیای عجیب وغریب ذهن نویسنده برای مخاطب قابل پذیرش و گیراست. نوسان بین پیچیدگی ذهن و دنیای خارج قصه ی فوق العاده ای ساخته که به جهت ساخت درست و فاصله از پریشان گویی، تجربه ای را به زمان ما منتقل می کند.
این انتقال تجربه خاصیت این را دارد که خواننده ی امروز که با خواندن داستان دیگر دنبال پاسخی برای مسائل اجتماعی اش نیست، و وجه سرگرمی اش برایش در الویت بیشتری ست، با یک سوال مواجه شود که وضع سنگین و نگران کننده ی اجتماعی اش در چه زمانی به امنیت و ثبات می رسد، آیا آن روز باز هم سایه ی سنگین نفت این مایع مقدس بر زندگی اش قد علم می کند یا خیر.
۵۷۵۷
منبع: karkado.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب