نگاهی به هنرهای دیداری در دوران مشروطه
چگونه تصویر یک کارت پستال جرقه نهضت مشروطه را زد؟
به گزارش کارکادو، پیش تر نشستی با مبحث «هنرهای دیداری و مشروطه» برگزار شد و دو پژوهشگر در این حوزه سخنرانی کردند. یکی از این پژوهشگران به تحولات تصویری «نقاشی ایران در سپهر انقلاب مشروطه» و دیگری به «انقلاب مشروطه به روایت کارت پستال های تصویری» پرداخت.
به گزارش کارکادو به نقل از ایسنا، اولین نشست از مجموعه برنامه های «همایش نهضت مشروطه ایران» بمناسبت یکصد و هفدهمین سالگرد نهضت مشروطه، شنبه ۱۴ مرداد در سالن مردم شناسی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان اجرا شد. در این برنامه که به مبحث «هنرهای دیداری و مشروطه» اختصاص داشت، کیانوش معتقدی با مبحث «تحولات تصویری نقاشی ایران در سپهر انقلاب مشروطه» و امیرعلی اردکانیان با مبحث «انقلاب مشروطه به روایت کارت پستال های تصویری» سخنرانی کردند.
معتقدی در ابتدا اظهار داشت: نقاشی و به صورت کلی هنر ایران همیشه به واسطه حمایت دربار توانسته به کار خود ادامه دهد و هنرمندان وابستگی شدیدی به دربار داشتند. آن زمان نقاش ها به کشیدن تابلوهایی با مضامین درباری و پرتره پادشاه می پرداختند. با وقوع نهضت مشروطه، دیدگاه تغییر نمود و مفهوم نقاش باشی عوض شد. وقتی نهاد قدرت جای خویش را به مجلس داد و مردم برای نخستین بار اهمیت پیدا کردند، این شغل که قرار بود بازتاب دهنده چهره پادشاه باشد هم از بین رفت. نقاش ها آهسته آهسته سوژه های شاهی را کنار گذاشتند و یا آثاری که با مبحث دربار کار کردند کیفیت پایین تری دارد. با اینحال بنظر می رسد نقاش ها در برابر پدیده مشروطه سکوت کردند و آثار انگشت شماری پیرامون این واقعه در نقاشی ایران به وجود آمد.
معتقدی اضافه کرد: کمال الملک بعنوان شاخص ترین نقاش دوران، زمانیکه در خدمت ناصرالدین شاه بود به کشیدن پرتره شخصیت های مهم می پرداخت و بعد از مشروطه هم آثار مهمی داشت، اما با وجود این که برخی از پژوهشگران تلاش کردند ثابت کنند او یک هنرمند مشروطه خواه بوده است، او هیچ توجهی به واقعه مشروطه نداشت و فقط پرتره ۶ نفر از رجال مشروطه را نقاشی کرد.
این پژوهشگر در ادامه به بررسی سه تابلوی نقاشی در رابطه با مشروطه پرداخت و اظهار داشت: تابلوی فتح تهران اثر هنرمند ناشناس که سال ۱۳۲۷ قمری در پنج پرده کشیده شده است یک بیانیه جدی در تغییر گفتمان نقاشی ایرانی از فضای درباری به فضای شهری و توجه به مردم است. از نخستین خصوصیت های نقاشی مشروطه وجود مردم است. دومین خصوصیت وجود تجمع مردم در مقابل تک پیکرنگاری است که قبلا رواج داشت. بحث ملت-کشور از اصلی ترین موضوعات نقاشی مشروطه است و نبود پرسپکتیو مقامی هم یکی از موضوعات کاملا قابل توجه است. باتوجه به نقش مهم عکاسی در دوره مشروطه در این نقاشی ها هم از عکس الگو گرفته شده است. حتی در تابلوی فتح تهران در مرکز تصویر دو پیکره دیده می شود که در واقع تصاویری هستند که بریده شده و روی بوم کلاژ شده اند. در این اثر روایت اهمیت زیادی دارد و این تابلو از یک سو قابل مقایسه با نقاشی های فرنگی است و از طرف دیگر تأثیر پرده های قهوه خانه ای را در آن دیده می شود.
معتقدی اضافه کرد: تابلوی نقاشی میدان بهارستان اثر اسدالله الحسینی که دو سال پس از تابلوی فتح تهران کشیده شده فضایی کاملا جدید دارد. در این اثر برای نخستین بار پرچم ایران در تصویر دیده می شود. حرکت مردم رو به مخاطب است و خصوصیت هایی که در آن دیده می شود کاملا معکوس نقاشی درباری است. تابلوی دیگری با نام جشن مشروطیت اثر هنرمند ناشناس وجود دارد که لحظه جشن مشروطه را نشان میدهد و شباهت زیادی به تصاویری دارد که سوریوگین از جریان مشروطه گرفته است. در این تابلو به خوبی می بینیم که قواعد مرسوم نقاشی کنار گذاشته شده و ترکیب بندی آن قابل مقایسه با تصاویر این دوره است.
او در انتها اظهار داشت: به صورت کلی نقاشی های در رابطه با مشروطه یا به دنبال خلق روایت است، یا شهرنگاری با تاکید بر عدالتخانه در آن دیده می شود و یا مبحث آنها جشن مشروطه است. با اینحال در این دوران بنظر می رسد نقاشان آگاهانه خودشان را از وقایع اجتماعی کنار کشیدند و بار اصلی را تصویرسازی به عهده گرفت.
در ادامه این نشست، امیرعلی اردکانیان با اشاره به تاریخ کارت پستال در ایران اظهار داشت: نخستین نمونه های کارت پستال در ایران، کارت های ساده چاپ روسیه بود که سال ۱۸۷۸ میلادی در شرکت پست ایران دیده شد. چند ماه بعد کارتی مشابه آن و این دفعه با نمادهایی از ایران چاپ شد و سال بعد دولت ایران کارت پستالی را سفارش داد که برای نخستین بار تمبری روی آن با تصویر شاه چاپ شده بود. به مرور در سالهای بعد پشت کارت ها که فضای خالی وجود داشت تصاویری به چاپ رسید و طرح های مختلف وارد کارت پستال ها شدند.
او در رابطه با اهمیت کارت پستال در نهضت مشروطه اظهار داشت: شخصی به نام موسیو نوز بلژیکی که رئیس گمرک ایران بود چند ماه پیش از مشروطه در یک مهمانی بالماسکه لباس روحانیت پوشید. تصاویری از این مراسم به دست عده ای از ایرانیان رسید و آنها برای آگاهی افراد بیشتر از این اتفاق، عکس را به صورت کارت پستال چاپ کرده و به نقاط مختلف ایران ارسال کردند. یکی از نخستین جرقه های مشروطیت در همین زمان خورد و با انجام مهاجرت صغری، زمینه مشروطیت شکل گرفت.
اردکانیان اضافه کرد: بعد از انقلاب مشروطه هم تصاویر مختلف در رابطه با آن به صورت کارت پستال منتشر گردید. گردهمایی ها، اتفاقات مهم، شخصیت های مهمی که موافق یا مخالف نهضت مشروطه بودند، کاریکاتورها، مکانهای مهم و یادبود مشروطه در این آثار دیده می شود.
این پژوهشگر افزود: کارت پستال یک رسانه بصری است که همزمان یک محصول پستی است و بنا بر این انتقال و گسترش آن بسیار راحت است. تیراژ بالا و هزینه پایین هم سبب می شود که به سادگی قابل ارسال به نقاط مختلف باشد. تصویری بودن کارت پستال ها سبب می شد اقشار مختلف و حتی افراد بی سواد بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. خبررسانی یکی دیگر از نکات مهم در رابطه با کارت پستال است. این کارت ها اخبار را به صورت بصری در ذهن مردم تثبیت می کرد و اتفاقات مختلف که قبلاً فقط به صورت روایت شنیداری در ذهن مردم بود، تصویر پیدا می کرد و بُعد واقعی به خود می گرفت و درک بهتری از اتفاقات ایجاد می شد. کارت پستال به شکل بصری روایت مشروطه را شکل دهی می کند و با تصویر و نوشته یک روایت از خود عرضه می دهد.
اردکانیان اضافه کرد: تحکیم جایگاه شخصیت های دخیل در مشروطه، یکی از کاربردهای کارت پستال ها است. در مقطعی ناشرین کارت پستال تصمیم می گیرند شخصیت های موافق و مخالف مشروطه را به جامعه معرفی کنند و با شاخ و برگ هایی که به تصاویر آنها می دهند و نوشته هایی که در حاشیه تصویر می آورند آنها را بزرگ می کنند و جایگاه خاصی برایشان ایجاد می کنند. آخرین کاربرد کارت پستال ها هم یادآوری مشروطه، آرمان های آن و شهدای آن است. کارت پستال ها یکی از مهم ترین رسانه ها در حوزه خبررسانی و روایتگری، و یکی از اصلی ترین منابع بصری و سندها برای شناخت مشروطه است.
منبع: كاركادو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب