به بهانه روز طبیعت؛
نگاهی علمی به آشتی مجدد ما با طبیعت
روز 13 فروردین ماه در تقویم ˮروز طبیعتˮ نامگذاری شده است، در صورتیکه اراضی جنگلی کشور به سبب آتش سوزی و تغییر کاربردی در حال کوچک شدن است و خیلی از دشت ها نیز به سبب برداشت بی رویه در وضعیت خطرناک فرونشست قرار دارند، به این مجموعه نیز باید ˮتغییر اقلیمˮ را اضافه کرد که با کاهش بارش ها ˮزمینˮ ما نخستین قربانی آن شده است.
به گزارش ایسنا، ایران بعنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک و نیمه خشک جهان، همیشه با کم آبی و خشکسالی های متناوب مواجه بوده است. این خشکسالی ها ناشی از شکست طبیعی رژیم بارش است که می تواند یا منجر به وقوع بارندگی های کمتر از میانگین و با فراوانی کمتر، تداوم و شدت نامعین و یا وقوع رخدادهای غیرقابل پیش بینی بارش شود.
تغییر اقلیم در کنار عوامل طبیعی، متاثر از عوامل انسانی و کارهایی که به وسیله انسان، محیط طبیعی تغییر می یابد، است و در این راستا بزرگترین عامل، افزایش سطح دی اکسیدکربن در اثر احتراق سوخت های فسیلی و ذرات معلق آئروسل ها (ذرات معلق در جو) است، به شکلی با شروع انقلاب صنعتی در دهه ۱۸۵۰ و شتابگیری آن تاکنون، مصرف سوخت های فسیلی توسط بشر سبب بالا رفتن سطح دی اکسید کربن از مقادیر ppm ۲۸۰ تا بیش ازppm ۳۷۰ شده و پیش بینی می شود این میزان تا اختتام قرن بیست و یکم به بیش از ppm ۵۶۰ برسد.
ایران در زمره ۱۱ کشور اول جهان از نظر انتشار گازهای گلخانه ای به اتمسفر است که تبعات زیادی را برای کشور به همراه داشته است، همچون افزایش متوسط دما، کاهش بارش ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست محیطی شدید (مانند سیل و خشکسالی) برخی تاثیرات تغییر اقلیم است که سبب روزهای بسیار گرم در جنوب شرق کشور و روزهای بسیار سرد در شمال غرب کشور شده است.
همین طور بروز خشکسالی و ایجاد چشمه های گرد و خاک در کشور و منطقه که منجر به افزایش بروز پدیده ریزگردها در شهرهای غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی کشور شده است، از دیگر اثرات ملموس افزایش دمای زمین و تغییر اقلیم است.
تغییر اقلیم با خشکسالی های مداوم و کاهش بارندگی رخ می دهد. آمارها نشان میدهد متوسط بارندگی در دنیا ۸۵۰ میلیمتر، ولی این میزان در ایران در حدود ۲۳۵ میلیمتر است.
این وضعیت خشکسالی تنها متوجه ایران نیست، بلکه کل جهان به علت تغییرات اقلیمی با آن مواجهند، به شکلی که سازمان ملل متحد هشدار داده است که اگر جهان به میزان فعلی به مصرف آب ادامه دهد، تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر با کمبود آب مواجه خواهند شد. همین طور هشدار می دهد که ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر دیگر نیز در نقاطی زندگی خواهند کرد که یافتن آب شیرین برای برطرف نمودن نیازهای روزمره با دشواری همراه خواهد بود.
این نشان میدهد در آینده ای نزدیک ۳۱ کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران نیز بعنوان یکی از بحرانی ترین کشورهای درگیر کمبود آب در آینده یاد شده است.
فرونشست زمین چالش زیست محیطی کشور
"فرونشست زمین" از دیگر رخنمون های تغییر اقلیم است که به علت بروز خشکسالی ها و عدم مدیریت منابع آب رخ می دهد. فرونشست زمین که به آن "زلزله خاموش" می گویند، پدیده ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت های متراکم و لایه های زیرین سطح زمین رخ می دهد که در نتیجه آن سطح زمین بصورت تدریجی و در بعضی موارد بصورت ناگهانی فرو می نشیند. این جلسه موجب ایجاد ترک و شکاف هایی در زمین شده و بر الگوی جریان های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می گذارد.
بر پایه نتایج مطالعات اخیر سازمان زمین شناسی، دشت اصفهان خصوصاً مناطقی که از زاینده رود تغذیه می کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و همین طور شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بررسی ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) به لحاظ سطح آب زیرزمینی و فرونشست در استان اصفهان حاکیست که از این تعداد ۸ محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی بوده و آثار فرونشست زمین در این ۲۷ دشت ممنوعه مشاهده شده است.
۸ محدوده آزاد که وضعیت مناسب تری از نظر سطح آبخوان دارند شامل مناطق "انارک"، "نائین"، "خور"، "جندق"، "بیاضه"، "بختیاری"، "گاوخونی" و "چوپانان" است؛ اما ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی دشت های "مهیار شمالی"، "مهیار جنوبی"، "کاشان"، "گلپایگان"، "اصفهان- برخوار"، "اردستان"، "باد- خالدآباد"، "دامنه"، "مورچه خورت" و "نجف آباد" را شامل می شود که همگی درگیر فرونشست زمین هستند.
بگفته دکتر رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور این پدیده بصورت ویژه در دشت های استان های البرز، تهران و سمنان و خصوصاً اصفهان وجود دارد. دشت های استان اصفهان در وضعیت نامناسب فرونشست قرار دارند.
وی افزود: نرخ فرونشست در دشت اصفهان بعنوان یک مؤلفه بالا است، اما وقتی با سایر مؤلفه ها بررسی می شود، خطر فرونشست را بیشتر می کند؛ چونکه این پدیده در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه راه اندازی شده، رخ داده است.
این محقق حوزه مخاطرات با اشاره به موقعیت زمین شناسی خاص و اقلیم خشک و نیمه خشک استان اصفهان با تاکید بر اینکه دشت اصفهان چشم انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان ها ندارد، توضیح داد: زاینده رود بعنوان عامل تغذیه آبخوان ها خشک است و این شرایط دشت های اصلی استان اصفهان را با چالش فرونشست روبرو کرده است. بررسی ها نشان میدهد دشت های پیرامون منطقه که از زاینده رود تغذیه می کرد و همین طور شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اینکه فرونشست زمین در اصفهان از دهه ۴۰ شروع شد و از دهه ۸۰ بعنوان مخاطره خودرا نشان داد، تصریح کرد: دشت کاشان-اردستان که رودخانه دائمی ندارد، به بارش وابسته بوده و این در شرایطی است که کشور در مدت یک دوره ۲۰ ساله (از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷) که خشکسالی را تجربه کرد، از همین بازه زمانی فرونشست بصورت عمده در سطح کشور رخ داد.
قهر با طبیعت با تخریب جنگل ها
در طول سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در ایران تخریب شده است. این خبری است که در خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت. تخریب جنگل ها به دلیلهای مختلفی همچون سدسازی، ساخت راه، کارهای عمرانی، آتش سوزی و قاچاق چوب رخ می دهد.
جنگل های شمال ایران بیش از یک میلیون سال قدمت داشته و علاوه بر تامین قسمتی از صنایع چوب کشور، از نظر خاصیت های اکولوژیک؛ یکی از زیست بوم های منحصر به فرد کره زمین نیز شمرده می شود. همچون فواید مهم این جنگل ها، تعدیل آب و هوا، کنترل آب های سطحی و تغذیه سفره های آب زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تولید دارو، تولیدات صنعتی و اکوتوریسم هستند.
اما در سالیان اخیر با افزایش جمعیت ساکن در حاشیه این جنگل ها، بهره برداری بیش از اندازه، نیاز به زمین کشاورزی، راه اندازی راه های دسترسی و جاده های جنگلی جدید و همین طور برخی عوامل طبیعی نظیر تغییرات اقلیمی، سبب از بین رفتن این اراضی مهم و حیاتی شده؛ بطوریکه سطح وسیعی از این اراضی باارزش طی دهه های اخیر بطور کامل تخریب شده است.
در گزارشی که از طرف سازمان فضایی ایران انتشار یافت، به بررسی شناسایی عوامل اصلی و مهم تغییر کاربری اراضی جنگلی حوضه آبریز "لاهیجان-چابکسر" و همین طور برآورد میزان این تغییرات در ضمن ۲۰ سال اخیر با بهره گیری از سری زمانی مجموعه تصاویر ماهواره ای لندست ۵، ۷ و ۸ انجام شده است.
موقعیت مکانی حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر
نقشه فوق موقعیت حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر را نشان میدهد. این حوضه دارای ۳۵۴، ۵۱۸ هکتار مساحت است و مناطق تخریب شده عرصه های جنگلی حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۸ را نشان میدهد که طی این سال ها گرفتار تغییر کاربری شده اند. طبق بررسی های به عمل آمده ۱۰۹ هکتار از جنگل های این حوضه آبریز در ضمن زمان مورد مطالعه گرفتار تغییر کاربری شده اند.
بنظر می رسد علت اصلی تغییر کاربری جنگل های این حوضه رانش زمین و ساخت وسازهای بدون مجوز است.
مناطق تخریب عرصه های جنگلی حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر
با وجود تغییر کاربری سطح وسیعی از این عرصه های ارزشمند، سطح ناچیزی از این جنگل ها طی سالهای اخیر توسط نهادهای مختلف احیاء شده است. تصویر زیر موقعیت و میزان جنگل های احیاء شده حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر را در ضمن دوره مطالعاتی نشان میدهد. از ابتدا تا انتهای دوره ۴۲ هکتار از جنگل های این حوضه احیاء شده است.
نقشه مناطق احیاء شده عرصه های جنگلی حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر
فردا ۱۳ فروردین روز اختتام جشن های نوروزی "روز طبیعت" نامگذاری شده است تا بهانه ای برای آشتی با طبیعت باشد، درحالی که با نامهربانی کمر به تخریب آن بسته ایم. اگر ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است، می توان با راهکارهایی این خشکی را تبدیل به آبادی کرد.
آنجایی که نیاز است مدیریت آب صورت گیرد، در مناطق الگوی کشت را تغییر داد تا آبیاری مزارع به حجم کمتری نیاز داشته باشد، دست درازی به اراضی جنگلی را که ریه های زمین به حساب می آید، متوقف کرد و بطور کلی اجازه ندهیم که قربانی اول تغییر اقلیم، زمین باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب