تفسیر راهنمای آیت الله هاشمی از زندان ساواك تا مجمع تشخیص مصلحت نظام
کارکادو: تفسیر راهنما کتابی به زبان فارسی در تفسیر قرآن کریم اثر آیت الله هاشمی رفسنجانی است که نگارش آن قبل از انقلاب اسلامی ودر زندان های ساواک شروع شده و بعدها توسط پژوهشگران و حوزه علمیه ادامه یافت.
مهر نوشت: امروز ۱۹ دی سالروز درگذشت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام است. شهرت آیت الله هاشمی رفسنجانی به سیاست بیش از هر عرصه دیگر است و تعداد کمی از آشنایان با نام و شخصیت او خبر از کوشش های فرهنگی و خصوصاً کارهای قرآنی او دارند.
آیت الله اکبر هاشمی بهرمانی، معروف به «هاشمی رفسنجانی» روز شنبه، سوم شهریور ماه سال ۱۳۱۳ هجری شمسی در روستای بهرمان از جلگه نوق شهرستان رفسنجان و در خانواده ای متدین به دنیا آمد. پدرش با آنکه تحصیلات حوزوی داشت، از باغداران و کشاورزان منطقه بود. نام خانوادگی «هاشمی» برای خانواده او، با آن که سیّد نیستند، به این علت انتخاب شده که نام جد پدری شأن «هاشم» بوده است.
اکبر هاشمی تحصیلات را، از سن ۵ سالگی در مکتب خانه آقا سید حبیب آغاز نمود و در مکتبخانه «زن ملأ عبدالله» ادامه داد، اما در ۱۴ سالگی به خاطر ظرفیت های کم و امکانات محدود روستا و با هدف ادامه تحصیل در حوزه علمیه، آهنگ مهاجرت به قم نمود. سکونت استیجاری در منزل اخوان مرعشی و همسایگی با امام راحل در کوچه یخچال قاضی، برای این نوجوان مهاجر از روستا که استعداد و علاقه وافری به تعلیم و تعلم داشت، فرصتی استثنایی بود تا خوشه چین خرمن علم استادان وقت حوزه علمیه قم شود.
بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت قانونی و حصر دکتر محمد مصدق در احمد آباد مستوفی، هاشمی رفسنجانی که در جریان مسائل کلی و جزئی جامعه قرار گرفته بود، به خوبی درک کرد که درمان خیلی از دردها، آگاهی عمومی جامعه و به خصوص خواص، از برنامه های مشترک استعمار و استبداد برای بسط بستر جهل و اشاعه خرافات و فراگیری جهل است. در روزگاری که مطالعه روزنامه و نشریه، بعنوان سوغات غرب، برای طلبه ها، مانند خیلی از مظاهر تجدد، چون بلندگو و رادیو، عیب بود، دست به انتشار نشریه ای با عنوان «مکتب تشیع» زد که در سراسر کشور پیش فروش می شد.
آثار متنوع آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوران مبارزه، از مجله های «مکتب تشیع» و «بعثت» گرفته تا ترجمه «القضیه الفلسطینیه» و نگارش کتاب «امیر کبیر» و حتی «فرهنگ قرآن»، «تفسیر راهنما»، «کارنامه و خاطرات» و دهها اثر دیگر، از ایشان شخصیتی برجسته ساخته است.
یکی از ابعاد شخصیتی هاشمی رفسنجانی که بگفته خود ارزش معنوی دارد تفسیر و پژوهش های قرآنی وی است که سنگ بنای آن در دوران زندان رژیم شاهنشاهی گذاشته شد. علاوه بر تفاسیر، تحلیل ها و تاویلاتی که از آیات قرآن کریم در خطبه های جمعه، سخنرانی ها و مصاحبه ها داشت، بطور کلی بیش از ۵۰ جلد پژوهش قرآنی توسط ایشان صورت گرفته است که بارزترین آن مجموعه «تفسیر راهنما» در ۲۱ جلد و «فرهنگ قرآن» در ۳۳ جلد است. این دو مجموعه که بعنوان دایرة المعارف قرآن کریم، منابعی مادر برای اهل تحقیق خوانده می شوند، حاصل بیش از ۶۰ هزار فیش در ۲۲ دفتر و کاغذهای گوناگون و مختلف هستند که آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوران زندان مبادرت به نگارش آنها نموده که بعدها با همکاری تعدادی از محققان و پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تکمیل و منتشر گردید.
هاشمی رفسنجانی درباره انگیزه آغاز تفسیر قرآن می گوید: «وقتی که بیرون زندان بودم، هیچ گاه به فکر تفسیر، به این شکلی که الان در آمده، نبودم. کمبودی را در منابع قرآنی می دیدم و آن این بود که اگر می خواستیم موضوعی را در قرآن پیدا نماییم و همه آیات مربوط به آنرا ببینیم، لازم بود که همه قرآن را بخوانیم. این برای جامعه ای که در ۱۴۰۰ سال از عمر قرآنش می گذرد، عیب است.
البته کسانی با قرآن آشنا هستند، امّا کسانی آشنا نیستند. کسی که تازه می خواهد بخواند، مشکل دارد. مثلاً اینکه قرآن راجع به کتاب چه می گوید؟ راجع به معاشرت چه می گوید؟ باید جایی باشد که وقتی دگمه کامپیوتر را می زنید، هر چه راجع به آن است، بیرون بیاید. چنین منبع و مأخذی نبود. البته لفظی بود. فرض کنید آسمان، زمین و موضوعات دیگر نبود. امّا مطالب قرآن لفظی نیست. با مدلول و اشاره آمده است. از جمع آیات فهمیده می شود. اگر می خواستیم درباره موضوعی تحقیق نماییم، می بایست یک دفعه قرآن را می خواندیم. مثلاً آن موقع اشرافی گری جزو مسائل مهم مبارزاتی بود، می خواستم مطالعه کنم، در زندان فرصت پیدا کردم. در بیرون هیچ گاه فرصت پیدا نکردم که یک دور قرآن را از این دید بخوانم.
در آخرین زندان، با اطلاع از پرونده، می دانستم مدّت ماندن من طولانی است. فکر نمی کردم انقلاب به این زودی پیروز می شود و من بیرون می آیم. آن زندان سه سال طول کشید. آن سه سال برای بخش اوّل کار من کافی بود.
به هر حال حدس می زدم که کارم طولانی است. از همان روزهای اوّل بازداشت به فکر افتادم که آرزوی دیرین خودرا عملی کنم. روزهای اوّل بازداشت، در زندان کمیته مشترک یا شهربانی سابق بودم. الان گویا اسم آن، زندان توحید است. زندان بسیار سختی بود. در سخت ترین شرایط، آن زندان را ساختند. بعنوان زندان سیاسی- امنیتی انتخاب کردند. خیلی سختگیری می کردند. همه طرح هایی را که کارشناسان اسرائیلی و دیگران گفته بودند، در آنجا اجرا کردند.
بعد از یکی دو روز اوّل بازجویی که وضع جسمانی من بسیار بد بود، به فکر افتادم که کارم را شروع کنم. از آنها قرآن خواستم. ندادند. در انفرادی بودم. به فکر افتادم که از حافظه ام استفاده کنم. کاغذ و قلم هم نداشتم. برای اشتغال ذهنی من بسیار مفید بود. مرا از فضای زندان بیرون می برد. در صفحه حافظه ام کار را به این شکل طراحی کردم: آیه را در ذهنم مرور می کردم و مطالب مورد استفاده آیه را که ۱۰، ۲۰ و یا بیشتر بود، در ذهنم مرور می کردم. در ذهنم شماره می زدم. می گفتم این آیه ۲۰ مطلب دارد. در جایی نمی نوشتم. در ذهنم بود.
عملاً اینگونه بود. حدود یک ماه در کمیته بودم. در این مدّت، تمام اوقات بیداری صرف این کار می شد. تقریباً یک جز قرآن را در ذهن فیش برداری کرده بودم. واقعاً برایم روان شده بود. تا آیه ای را می خواندم، مطالب آن مثل آئینه برایم باز می شد.
بعد به زندان اوین رفتم. خوشبختانه بهترین دوستان ما را هم به زندان اوین آوردند. با آیت الله طالقانی، آیت الله منتظری، آیت الله مهدوی کنی، آیت الله ربّانی شیرازی، آیت الله انواری و بسیاری از دوستان دیگر در یک بند بودیم. همه اهل علم و تحقیق بودند. به ما قرآن و کاغذ و قلم دادند. تفسیر هم از خانه برایم آوردند. کارم را شروع کردم.»
خروجی آن فیش های تحقیق تبدیل به مجموعه کتابی به نام تفسیر راهنما شد. تفسیر راهنما کتابی به زبان فارسی در تفسیر قرآن کریم اثر آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی که بعدها توسط پژوهشگران و قرآن پژوهان مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی قم و زیر نظر نویسنده ادامه یافته است.
تفسیر راهنما در ۲۱ جلد و به همت بوستان کتاب انتشار یافته است؛ این تفسیر چنانچه آمد در زندان نوشته شده است؛ مؤلف که در سلول انفرادی زندان های امنیتی رژیم پهلوی موسوم به «کمیته مشترک» در بازداشت بوده است.
روش کار تفسیر راهنما را می توان اجتهادی دانست؛ برای اینکه این تفسیر برمبنای و یا در قالب «احادیث» نیست و با اجتهاد در آیات پیش رفته است؛ این تفسیر اجتهادی را می توان تفسیر اجتماعی دانست؛ برای اینکه به موضوعاتی مانند آزادی بیان و ادیان، استکبار، اسیر، اقتصاد، اموال عمومی، امت ها، انحطاط، روابط مالی، بین المللی و روابط اجتماعی پرداخته است؛ همین طور روش تفسیر راهنما مبتنی بر اعتماد به ظاهر آیات، توجه به روایات، فهم ارتباط آیات، ساختار ادبی و ذکر شأن نزول است.
با بررسی تفسیر راهنما می توان دریافت که هدف از نوشتن تفسیر راهنما، این است که تمامی موضوعات قرآنی در حدّ توان استخراج و به نظم خاصی درآید. سپس تمامی آنها نمایه گذاری، کدگذاری و لیست بندی شود، تا معجمی موضوعی از مطالب قرآنی تهیه و در نتیجه کمبودها و نقصها معجم های لفظی جبران گردد.
/6262
منبع: karkado.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب