قصه عروسکی که خبر از رسیدن بهار می دهد

قصه عروسکی که خبر از رسیدن بهار می دهد کارکادو: بشارت دهندگانِ فصل بهار از دیرباز دارای جایگاهی ویژه بودند. آنها پیام فرا رسیدنِ نوروز را میانِ جوامع نقل کرده و نوای نو شدن، سر می دادند؛ با خواندن آواز و نواختن ساز و گاهی با به حرکت درآوردنِ عروسک ها، که هر کدام به طریقی نمادی از فصل بهار محسوب می شدند. «تَکَم چی» ها همچون آن هایی بودند هنگام فرا رسیدن نوروز میان مردم آمده و با خواندن اشعار از نوروز استقبال می کردند و «تَکَم » ها عروسک هایی به شکل بز بودند که با رسیدن بهار جست و خیز می کردند.


به گزارش کارکادو به نقل از ایسنا، خبر آوردن از رسیدنِ بهار که در گذر زمان به آیین و رسومِ جوامع بدل شد، اغلب با طبیعت مانوس است؛ چونکه آیین هایی از این دست، اغلب در ابتدا میان جوامعی شکل گرفته که بقای شان با بقای طبیعت ارتباطی تنگاتنگ داشته است. به عبارتی گذران زندگی این جوامع با کشاورزی و دامداری پیوندی داشت که ادامه حیاتش با بازگشت فصلِ طبیعت ممکن بود. در همین راستا بود که خبرِ بهار را آوردن بسیار قابل توجه بود.
کسانی که خبر از رسیدن بهار می دادند هر کدام با نام و نشانی که در رابطه با شهر و دیار خود بود شناخته می شدند. یکی از المان هایی هنگام فرا رسیدن بهار، استفاده می شد بزها بودند. عروسک هایی به شکل و شمایل بز، را «تَکَم چی» ها هنگام فرا رسیدن نوروز میان مردم آورده و با خواندن اشعار از نوروز استقبال می کردند. «تکم چی» ها، عروسک گردانانی در مناطق آذربایجان بودند که با به دست گرفتن عروسکی به شکل «بز» خبر رسیدن بهار را به دیار خود می رساندند. گفته می شود که این آیین در روستاهای گیلان نیز انجام می شود؛ چونکه رسوم آذربایجان و گیلان بسیار متاثر از یکدیگر بوده است و «تکم چی»ها اغلب در استانهای غربی و قسمتی از شمال گیلان دیده می شدند.
«تَکَم» در زبان ترکی، به مدلول بز نر است. تکم بزی است که در رأس گله حرکت می کند. بز را برخی نماد برکت، جاودانگی و... می دانند. از سویی یک «عروسک گردان» و «تَکَم چی» در این زمینه می گوید: هزاران سال پیش دسترسی به تکنولوژی همانند امروز نبود و رسیدن اخبار، تحولات و تغییرات دهان به دهان نقل می شد. تغییرات جوی نیز همچون این تغییرات بود که نیاز به اطلاع رسانی گسترده تری هم داشت. ایرانیان در تمام طول سال مراسم متفاوتی را جشن می گرفتند که سبب تخلیه انباشت عمومی هیجان نیز می شد؛ گاه این هیجان با شادی و خوشی همراه بود و گاه برای گریز از ترس ها برپا می شد. آنها برای مقابله با ترس از سرما، جشن سده را برگزار می کردند و برای مقابله با ترس از تاریکی جشن یلدا را. تغییر فصل زمستان به بهار اما همیشه مورد توجه بود؛ چونکه ادامه حیات جوامع به آن وابسته بود. به همین دلیل با شادی و خوشی همراه می شد.
او ادامه می دهد: ساخت عروسک ها و استفاده از آنها یکی از رسومی بود که با رسوم و جشن همراه می شد. در آذربایجان و بعضی مناطق گیلان «تکم چی » ها حضور دارند. شاید ریشه های این رسم را در شهرهای دیگر نیز بتوان دنبال کرد. طی اجرای این آیین «تکم چی»ها عروسک هایی شبیه به بز می سازند و در شهر حرکتش می دهند. آنها تَکَم ها را با خود همراه می کنند و با حرکت دادنشان اشعاری را درباره ی فرارسیدن بهار می خوانند.
او می گوید: بز در فرهنگ و آیین ایرانی حیوان خاصی است. مجسمه آنرا هم در فرهنگ ایران بسیار می بینیم. گاهی بر گورها ساخته شدند و خبر از جاودانگی و گاه عروسک هایشان خبر از فرا رسیدن بهار دادند. می گویند که بزها رسیدن بهار را قبل از خیلی از حیوانات متوجه می شود و کمی قبل از بهار آغاز به جست و خیز می کند. به همین دلیل است که «تکم » چی ها عروسک بز را می سازند و با حرکت دادنش خبر رسیدن بهار را به شهر می دهند.
این «تکم»چی در یک کارگاه ساخت عروسک تکم، که در موزه ملک برگزار شده است حضور دارد. این کارگاه در گوشه ای از طبقه دوم موزه ملک برگزار شده است. با وجود این که البته انتظار میرفت این کارگاه که درباره ی یکی از سنت های دیرینه ایرانی است و در مکانی با جایگاه موزه ملک برگزار شده در شان و جایگاه آن اجرا شود. این کارگاه در گوشه ای از طبقه دوم موزه ملک در کنار دیوارهای تصویرگری شده از داستان های کهن ایرانی برگزار شده است. تعدادی کفپوش رنگارنگ پازلی دور تا دور یکدیگر چیده شدند تا میهمانان این کارگاه گرد هم جمع شوند و به نشان فرا رسیدن بهار عروسک تَکَم بسازند.


شرکت کنندگان این کارگاه که تعدادشان به مرور به انگشتان دو دست می رسد در کنار یکدیگر جمع می شوند. هر کدام بر جایی نشسته است و وسایل ساخت عروسک ها در میانشان قرار گرفته است. وسایلی همچون فوم، مقوا، روبان، چسب و لیوان و زنگوله و...؛ البته گفته می شود که تعداد قابل توجهی از تَکَم ها که در گذشته ساخته می شدند چوبی بودند و روبان و نخ و پارچه های رنگارنگ بر آنها سوار می شدند، ولی حالا برگزارکنندگان این کارگاه تصمیم بر این گرفتند که به سبب کمبود زمان برگزاری کارگاه و حضور شرکت کنندگانی با سنین مختلف، از ابزار ابتدایی ساخت عروسک ها بهره گیرند. با این وجود روبان های رنگارنگ و پارچه و نخ عضو جدایی ناپذیر این تکم ها بوده است. یکی از اساتید حاضر در این کارگاه به این مساله هم اشاره نمود که در گذشته تَکَم ها و تَکَم چیان از جایگاه مقدسی برخوردار بودند، بطوریکه مردم شهر و روستا برای آنها نذر می کردند یا با بستن روبان و نخی به تَکَم نیت می کردند.


آن چه که در این کارگاه ایجاد می شود در نهایت تبدیل به عروسکی خواهد شد به شکل بز که بر سطحی به شکل چمن سوار است. بز همانطور که در قصه رسیدن بهار از زبان تکم چی ها بیان می شود با بهره گیری از تکه چوبی که به آن متصل شده بر سطح زیرینش جست و خیز کرده و خبر از رسیدن بهار می دهد؛ زنگوله های آویخته شده به آن صدا می کند و پارچه های رنگارنگ اطرافش به حرکت در می آید. بااینکه این عروسک ها به نظر در شأن یک سنت دیرینه نمی آید، با اینحال برای آشنایی کودکانی که در این کارگاه حضور پیدا کردند مناسب می باشد، اما کودکان تنها شرکت کنندگان این کارگاه یک ساعت و نیمه نیستند. در کنار همه شرکت کنندگان چهره زنی به چشم می خورد که به نظر در سالهای پایانی شصت سالگیش به سر می برد. می گوید علاقه کارهایی دارد که هنر دستی محسوب شود. عروسک سازی را هم دوست دارد و می گوید که برای آشنایی با تَکَم ها شوق دارد. اصالتا گیلانی است و زمانی که برگزار کننده کارگاه به او می گوید این آیین در مناطقی از گیلان هم اجرائی می شده تعجب می کند و ذوق زده می شود. همراه پسرش که حدودا ۳۰ ساله است به این کارگاه آمده است؛ پسرش اما دقایقی پس از آغاز، گویی از حضور در این کارگاه کلافه شده باشد، می رود و دیگر بر نمی گردد. پسر جوان دیگری هم اما در این کارگاه حضور دارد. به تنهایی آمده است و می گوید که دانشجوی ادبیات نمایشی و بازیگر تئاتر است. علاقه به آیین های قدیمی ایرانی دارد و در این زمینه مطالعاتی را هم داشته است. بقیه شرکت کنندگان اما کودکان و همراهانشان هستند. کودکانی که اغلب علاقه به ساخت عروسک ها دارند و به رسم کودکی هر کدامشان هم تا حالا چند عروسک ساخته اند.


ساختن برای برخی از این بچه ها هنوز دشوار است. کار کردن با نخ و پارچه و چسب و قیچی با دست های کوچکشان چالش برانگیز است، برای همین بزرگ ترها کمکشان می کنند؛ گاه بیش از حد ای که باید و گاهی هم در حد همراهی برای پیشرفت کار. دخالت بزرگ ترها در ساخت عروسک در بعضی موارد به این منجر می شود که ساخت اثر از دست کودک بیرون رود، چشمانش به مادر و دیگر خود انتخابی نداشته باشد؛ از جایی به بعد دیگر حتی نمی داند چه رنگ هایی را دوست دارد و در نظرش این دست سازه حقیقتا متعلق به او نیست. به شخص دومِ سازنده بدل شده است.




در مواردی دیگر اما کودک از آزادی عمل بیشتری برخوردارست. می گوید چه می خواهد و درباره ی مسائل تصمیم می گیرد، خواه درباره ی رنگ عروسک یا انتخاب نوارهای آن و.... کودک اگر حین ساخت اثر با چالشی مواجه شود از دیگری که مهارت بیشتری نسبت به او دارد کمک خواهد گرفت. در این شرایط جانِ اثر را والدین کودک تغییر نمی دهند و کودک آن چه که ساخته را حقیقتا حاصل تلاش و انتخاب خود می داند. اینچنین محدودیت های خودرا خواهد شناخت و از طرفی دیگر هم نقاط قوتش را.


مرحله نخست ساخت عروسک تَکَم تا حدی برای کودکان چالش به وجود می آورد. دستانشان کوچک است و فوم های بزرگی را که تنه بز را شکل می دهد میان انگشتانشان جای نمی گیرد. به همین دلیل پیچیدن پارچه های رنگارنگ دور تا دور فوم نیز برایشان دشوار است. در این مرحله اغلب برای بسته بندی فوم با پارچه های نمدی از بزرگ تر ها کمک می گیرند. سپس خود نخ ها را دور تا دورش می پیچند و برای تزیینات از روبان های رنگارنگ استفاده می نمایند. بعد از پیموده شدن این مرحله است که باید سر بز را بر آن نصب کنند. زنگوله ای به گردنش بیاویزند و با وصل کردن چوبی به انتهای عروسک، دسته ای برای حرکت دادنش تعبیه کنند. تا بز بتوانند همانند قصه ها جست و خیز کند.
در این بین یکی از برگزارکنندگان این رویداد که عروسک از پیش ساخته تَکَم را در دست دارد به خواندن اشعار مشغول می شود و جست و خیز بز را به نمایش می گذارد.
می خواند: «بهار آمد بهار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
گل و نسرین به باغ آمد خوش آمد»
سپس به زبان آذربایجانی ادامه می دهد:
«سیزین بو تازه بایراموز مبارک (عید نو شما مبارک باشد)
آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک (ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک) و... »



1402/12/26
13:17:52
5.0 / 5
173
تگهای خبر: ادبیات , تئاتر , تصویر , جشن
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۳ بعلاوه ۵
karkado فروش کادو و انتخاب انواع کادویی
karkado.ir - حقوق مادی و معنوی سایت كاركادو محفوظ است

كاركادو

فروش کادو و انتخاب انواع کادویی